Bargłówka 1666 i 1723

Kim byli pierwsi mieszkańcy Bargłówki?
(na podstawie ksiąg parafialnych)

W zbiorach Archiwum Parafialnego w Rudach oraz w Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu do naszych czasów zachowały się księgi parafialne z terenu parafii NMP Rudy, która obejmowała następujące miejscowości: Jankowice (Rudzkie), Ruda Kozielska, Stodoły (z Pniowcem i Buglowcem), Stanice, Rudy z licznymi przysiółkami (Kolonia Renerowska, Paproć, Podbiała, Brantołka z Damaszkiem, Przerycie, Biały Dwór, Szklarnia i Kamienik) oraz z interesującą nas wieś Bargłówą. W archiwum natrafiłem na wzmiankę o Urbarium (spis powinności chłopów wobec pana feudalnego) dotyczącym Bargłówki z 1640 roku. Wydaje się to być datą powstania osady o nazwie Bargłówka. W spisie księgi chrztów, ślubów i zmarłych od 1666 roku zachowały się spisy mieszkańców wsi Bargłówka. Jeśli przyjmiemy, że zaledwie 30 lat minęło od powstania osady w stosunku do pierwszych zapisów zachowanych ksiąg parafialnych to możemy przyjąć te zapisy jako wskazówki o pierwszych chłopach - osadnikach, zamieszkujących w XVII wieku Bargłówkę.
Często spotykamy w zapisach określenie po łacinie "advena" lub "tunc advena" co oznacza chłopa lub mieszkańca świeżo przybyłego do nowo powstałej osady. Bargłówka była specyficzną wsią parafii Rudy. Nie należała bowiem do dziedzictwa rudzkiego klasztoru. Tutaj przebiegała granica dóbr klasztornych Dominium Klasztoru (Herrschaft zu Rauden) na linii m.in. "Potoku" (strumyku , który uchodzi do tzw. Wierzbnika w Przeryciu (nazwa Wierzbnik wprowadzona dopiero po 1945r., przedtem to tzw. Staniczka, Potok Stanicki lub Zimny Sztok).
Wśród pierwszych osadników Bargłówki napotykamy na pracowników związanych z przemysłem hutniczo - kuźniczym z okolicznych hut, kuźnic i fryszerek. Pierwsza fryszerka została uruchomiona przed 1585 roku w Stodołach. W XVII wieku powstały liczne huty i fryszerki w dolinie rzek Rudy i Bierawki. Jednym z pierwszych mieszkańców był Andrzej Kubasik z Konopisk (1666r.) z zagłębia przemysłowego pod Częstochową. Jego żoną - Regina - była robotnikiem leśnym (laboribo in Silivis Stodoliensibo) pochodziła z Goli (prawego brzegu Odry). Piotr Gomowski pochodził z dalekiego Sandomierza w Polsce a żona jego, Anna zaś z Niestępowej Kuźni (Raciborska Kuźnia). Jan Dolnik (Dola) pochodził także z Niestępowej Kuźni (Raciborskiej Kuźni, ślub z Zofią Koclaida z Bargłówki w 1689r.). Krzysztof Chrobnik (Choroba) też pochodził z Raciborskiej Kuźni i Marina, jego żona Cyrankowa. Żona Marcina Labusa - Zofia pochodziła z Rudzkiej Kuźnicy od Bytomia, pracująca w Bargłówce (ferri fusor) Pierwszy zapisany ślub (13.11.1666r.) dotyczy Stanisława Flogi z Tworogowej Kuźni i Zuzanny Jendryczkowej z Nowej Wsi. W tym przypadku oboje małżonków ewidentnie pochodzili spoza Bargłówki. Niewątpliwe do rodów osiadłych od samego początku należeli: Cyranowie, Tyszbierek (Tiszbierek), Tworuszki, Koclaidy, Przegendzy, Kayser, Swinczykowie, Grzesiki, Ziętkowie, Floga. Do jednych z rodzin znamienitszych należał ród Tworuszka. Zapewne wywodzący się z Tworogu Małego. Jakub Tworoczek (Twarożek) ożenił się z Jadwigą Glosionką z Roździeńskiej Kuźnicy (koło Bytomia). Forma tego nazwiska ewoluowała od Tworoczek (Twarożek, Tworożek) ku formie znanej nam obecnie Tworuszka. Żona Laurentego Kaysera - Marina była córka niejakiego Twarożka, sędziego i Karczmarza. W I połowie inny Tworuszka był młynarzem w Bargłówce. Pierwszym znanym z imienia właścicielem karczmy był Szymon Nowak (przed 1666), następnymi Andrzej Szendzielorz (1671), Adalbert (Wojciech) Jurga (1673, 1676, 1678), Laurentio (Wawrzyniec) Kaiser (1699, 1701, 1703, 1711), Andrea Zores (zmarły już w 1715), od 1715 roku Andrzej Tworuszka do 1736). W 1736 karczmarzem został Paweł Czombera (do 1820 roku). Tylko od 1736 roku mam informację o działającym w Bargłówce młynarzu - Jakubie Tworuszce. Tę informację potwierdza mapa von Wrede'go, na którym widnieje młyn na potoku płynący po lewej stronie drogi Przerycie - Bargłówka a wody młynówki wpadają do Potoku Bargłowskiego na terenie Rancza u Marka. Do produkcji żelaza, szkła potrzeba było węgla drzewnego, który wytwarzano w mielerzach (kurzokach w miejscowej gwarze). Na północy od Bargłówki zachował się rewir leśny o nazwie Stałba. Otóż nazwa ta pochodzi z języka niemieckiego: Staube i oznacza kurz. A więc w tym miejscu kurzono (kopcono) przy wypalaniu węgla drzewnego w tzw. kurzokach czyli mielerzach. Stąd nie powinien dziwić mieszkaniec o nazwisku Kurzok. Ponoć wypalano węgiel drzewny do międzywojnia w XX wieku.

Henryk Postawka